Eski bir tahta oyunu olan Hounds and Jackals, uzun zamandır Mısır kökenli olduğu düşünülüyordu. Ancak, Avrupa Arkeoloji Dergisi’nde yayınlanan bir makaleye göre, günümüz Azerbaycan’ında bulunan bir oyun tahtası, belirli kanıtlarla oyunun Asya kökenli olabileceğini öne sürüyor. Bu durum, oyun tarihine dair mevcut bilgileri sorgulamamıza neden oluyor.
Arkeolojik buluntular, dünya genelinde millenniyumlar öncesine dayanan pek çok farklı türde tahta oyunlarının varlığını göstermektedir. Örneğin, antik Mısır’da oynanan Senet ve Mehen gibi oyunlar veya Romalı lejyonların favori strateji oyunu olan ludus latrunculorum gibi. Geçtiğimiz yıl, Umman’ın Qumayrah Vadisi’nde keşfedilen 4,000 yıllık bir tahtanın, eski Orta Doğu oyunlarından biri olan Ur Kraliyet Oyunu’nun (veya Yirmi Kare Oyunu) öncüsü olabileceği düşünülmektedir. Bu oyunun temel yapısı, backgammon’a benzer bir yarış konsepti etrafında şekillenmiştir oyuncular, tüm taşlarını rakibinden önce tahtada hareket ettirerek oyunu kazanmaya çalışırlar.
Geçtiğimiz yıl Polonya’nın Ćmielów Kalesi’nde yapılan kazılarda, 500 yıllık bir oyun tahtası da keşfedildi. Mill adıyla bilinen bu iki kişilik strateji oyunu, Kuzey Amerika’da “cowboy checkers" olarak da anılmaktadır. Mill oyun tahtasının en eski örneği, Mısır’daki Kurna tapınağının çatı slabslarına işlenmiş durumdadır ve bu da onun Bilinen Çağ’dan önceye dayandığını göstermektedir. Tarihçiler, bu oyunun Roma döneminde de yaygın olarak bilindiğini ve muhtemel ticaret yolları aracılığıyla öğrenildiğini düşünüyorlar.
Hounds and Jackals Oyun Tahtası Üzerine
Son buluntu, antik Mısır'da yaygın olarak bilinen Hounds and Jackals (diğer adıyla Ellilik Oyun) oyununa ait bir tahtadır. 1890 yılından beri modern bilim insanları tarafından bilinmektedir ve Mısır, Mezopotamya, İsrail, Suriye, İran ve Azerbaycan’da toplam yaklaşık 60 örneği ortaya çıkarılmıştır. Oyun tahtası, iki paralel 29 delik setine sahiptir ve oyuncular, jackal veya köpek başlarına sahip 10 küçük çubuk kullanarak oyunu oynarlar. Bu durum, cribbage gibi oyunların tahtasına ve deliklerine benzemektedir. Oyun, muhtemelen iki kişilik bir “yarış oyunu" olup, oyuncuların tüm taşlarını tahtanın başlangıç noktasından sona (tahtanın üstündeki diğerlerinden daha büyük olan delik) taşımaya çalıştığı bir yapıya sahiptir.
Önceden keşfedilen en eski Hounds and Jackals oyun tahtası, 2064 1952 MÖ yılları arasına, Mentuhotep II dönemine tarihlenmektedir ve oyunun kökeninin Mısır'da başladığını düşündürmektedir. Ancak bu çalışmada yer alan oyun tahtası, 2018 yılında Azerbaycan'ın Gobustan bölgesinde arkeolog Walter Crist tarafından keşfedilmiştir. Crist, kayaların üstüne işlenmiş nokta desenleriyle dolu çeşitli barınakları inceleyerek, antik Güneybatı Asya ve Mısır'da bulunan oyun tahtalarına benzerliği ortaya koymuştur. En iyi örnek, Hazar Denizi'nin batı kıyısındaki Çapmalı kaya barınağında bulunmuştur.
Crist ve çalışma arkadaşı Rahman Abdullayev, bu oyunun carve işleminin, bulunduğu alandaki Orta Çağ Bakır katmanıyla ilişkilendirildiğini belirtti. Bu durum, oyunun Mısır'da yaygınlaşmadan çok daha önce oynanmış olabileceğini öne sürüyor. Ağdaşdüzü, Yeni Türkan ve Dübəndi bölgelerinde de Hounds and Jackals oyun tahtalarının altı başka örneği bulunmuştur. Bu bölgelerde keşfedilen seramik parçaları, kış aylarında koyun sürücülerinin zaman geçirmek için bu oyunu oynadığını göstermektedir.
Yazarlar, bu döneme ilişkin kesin tarihler vermenin zor olabileceğini belirtiyor. “Bu bağlamda, oyunun hangi kültüre ait olduğunu kanıtlamak için daha fazla kesin tarihlendirilmiş erken kanıtlara ihtiyaç vardır" diyerek ihtiyatlı bir yaklaşım sergiliyorlar. Oyunun kökeni ne olursa olsun, “oyunun hızla çok çeşitli insanlar tarafından benimsendiği... Bu oyunun hızlı yayılımı, oyunların sosyal etkileşimleri kolaylaştırabilen birer sosyal aracılar olarak işlev gördüğünü göstermektedir" sonucunu çıkardılar.
Kaynak European Journal of Archaeology, 2024. DOI 10.1017/eaa.2024.24